Asperges de Calfort
Op Erfgoeddag zondag 27 april 2025, werd het ASPERGEpunt op het domein Hof van Coolhem in Kalfort, een gehucht van Puurs-Sint-Amands, feestelijk geopend. Het futuristische informatiepunt werd ontworpen door de plaatselijke, zeer creatieve architect Bruno Callaert. Wanneer je het domein binnenloopt valt het moderne ontwerp, waarin veel natuurlijke materialen zijn verwerkt, direct op. Achter het bloeiende koolzaad steken drie witte turbo-asperges hun kop door het dak. Ze heten je welkom op de historische geboortegrond van de kweek van de beroemde witte Asperges de Calfort!
Hoe het in Kalfort begon
In de jaren 1880 kleurden de velden in Klein Brabant in augustus hemelsblauw of wit, vanwege het bloeiende vlas, die handelaren naar de markt in Rijsel brachten om te verkopen. Dat gebeurde al vele tientalen jaren. Eén van die handelaren was de welgestelde Franssprekende familie Huyghe, uit Kalfort. Tijdens hun jaarlijkse reis naar Rijsel smulden ze waarschijnlijk van een lokale lekkernij: de witte asperge. In 1885 namen ze zaad mee naar Kalfort dat ze aan de zorgen van Henricus Josephus Leyers (1842-1907) toevertrouwden. Hij was de hovenier van de familie Van de Wiele, die toen de eigenaar en bewoner van het Hof van Coolhem was en waarmee ze bevriend waren. Vier jaar later werden de eerste Asperges de Calfort geoogst. Op de markt in Mechelen brachten ze veel geld op. En daarmee werd het landschap in de streek op zijn kop gezet door de aanleg van uitgestrekte velden met aspergebermen, die de vlashandel verdrong.
De mens heeft een notoire neiging om alles wat hij interessant vindt aan te passen aan zijn wensen
De asperge komt uit Zuidelijk Afrika
De asperge is niet alleen lekker, maar evolutionair gezien ook een zeer boeiende plant. Evenals wij, Home sapiens de zelfbenoemde verstandige mens die de enige nog levende mensensoort is, komt deze lente-lekkernij oorspronkelijk uit Zuidelijk Afrika. Tussen ongeveer 9-15 miljoen jaar geleden ontstond daar het geslacht Aspergus in een langzaam afkoelend klimaat. De eerste aspergesoorten waren allemaal éénhuizig of hermafrodiet. Ze konden zichzelf bevruchten. Daar kwam tussen 3-4 miljoen jaar geleden deels verandering in, door het ontstaan van mannelijke en vrouwelijke planten. Dat wordt diocie genoemd. Tegenwoordig heeft circa 27 % van de aspergesoorten mannelijke en vrouwelijke planten. Onze witte asperge, Asparagus officinalis subsp. Officinalis, behoort hiertoe.
Domesticatie van de asperge
De mens heeft een notoire neiging om alles wat hij interessant vindt aan te passen aan zijn wensen. Dat hebben we zowel met dieren als planten gedaan. Eigenlijk kun je dit gedrag verder doortrekken, want ook het landschap hebben we in hoge mate aangepast aan onze noden. Ook de asperge onderging dit lot op zijn reis vanuit Zuidelijk Afrika naar het hogere noorden.
De asperge is al 5000 jaar bekend als groente, geneeskrachtig kruid en versiering. De domesticatie ervan tot de tuinasperges (Asparagus officinalis L.) vond vermoedelijk plaats in de levant, de landen in West-Azië aan de Middellandse Zee. De oudste bewijzen van een aspergecultuur zijn gevonden in de piramide van Sakkara (Egypte; rond 2750 v.Chr.), waar men muurtekeningen aantrof van een offergave voor een farao. Ook de Romeinen wisten de groente twee eeuwen voor Chr. al te waarderen. Met de val van het Romeinse Rijk verdween de asperge uit Europa, maar niet uit de Levant. Door de Moorse verovering van het Iberische Schiereiland werden ze in de middeleeuwen weer geïntroduceerd in Europa. In de 15e eeuw kwam de aspergeteelt vanuit Spanje via Frankrijk uiteindelijk naar België en, in de 20ste eeuw, ook naar Nederland. Sinds de 17e eeuw werd de asperge in Frankrijk en sommige andere West-Europese landen weer gekweekt. De Nederlandse-Zeeuwse schilder Adriaen Coorte (ergens tussen 1659 en 1664 – na 1707) schilderde vaker asperges. Ze hebben een seksuele betekenis, omdat ze doen denken aan het mannelijk lid. Zijn schilderijtjes met ‘verboden vruchten’ verkochten blijkbaar goed.
De asperge is al 5000 jaar bekend als groente, geneeskrachtig kruid en versiering
Aspergetijd
Hoewel er al eerder asperges uit serres verschijnen, begint het echte seizoen met de asperges uit de volle grond, rond half april. Het einde van dit seizoen is, in tegenstelling tot het begin, een harde datum: 24 juni, de feestdag van Sint-Jan. Het blijkt dat de verwijzing naar mijn naamgenoot refereert naar de geboorte van Johannes de Doper. Dat gebeurde rond de zonnewende en wordt in een aantal kerkgenootschappen gevierd met Sint-Jansvuren.
Die belangrijk omslag in de natuur leidde voor de kerstening tot uitbundige midzomerfeesten en vreugdevuren. Omdat het oogsten van de witte asperges zwaar werk is dat dag in en dag uit doorgaat, neem ik aan dat de boeren toe waren aan een feestje. Dus kwam de christelijke versie van het midzomerfeest met Sint-Jan, goed uit. Voor de plant breekt dan een rustige periode van herstel en groei aan. Het struikvormige bovengrondse groene loof met naaldvormige ‘takjes’ en met schubvormige bladeren op de stengel, slaat dan de zonne-energie op in de wortels. In de herfst sterft het geel geworden loof af. Het volgende jaar worden de met aarde bedekte witte scheuten weer geoogst, enz.
Boerenbond en sterke Puurs schouders
De families Van de Wiele en Huyghe kunnen, evenals hovenier Henricus Josephus Leyers met zijn gouden handen, als de grondleggers voor de witte aspergelandbouw in onze streek worden beschouwd. Ze verdienen een standbeeld. De kwakkelende vlasindustrie werd snel vervangen door een bloeiende kweek van asperges, het witte goud van Kalfort en Puurs. Er ontstond een nieuwe bloeiende industrie die tot ver over de grenzen de beroemde Asperges de Calfort wist te verkopen. Ze stonden zelfs op het menu van het kroningsbanket van koningin Elisabeth II, op 2 juni 1953.
De witte asperge werd van een exclusief gerecht voor de rijken en de toprestaurants in Parijs, een culinair hoogtepunt voor iedereen
De witte asperge werd, evenals de groene en de paarse, van een exclusief gerecht voor de rijken en de toprestaurants in Parijs, een culinair hoogtepunt voor iedereen. Onze streek bloeide er lange tijd door, tot in de jaren 1960 bodemmoeheid toesloeg, de buitenlandse concurrentie te groot werd en vooral de hoge belastingen een einde maakten aan het succesverhaal, alsof men de kip met de gouden eieren de nek omdraaide. De Puurse velden werden daarna wit en blauwachtig, door de kweek van bloemkolen en prei én het gebruik van kunstmest en pesticiden. De status van onze aspergegemeente werd langzamerhand bedreigd.
In 2011 riep de Boerenbond het Limburgse dorp Kinrooi, je zou bijna Kilroy schrijven, uit tot de nieuwe Vlaamse aspergegemeente, zonder rekening te houden met de sterke historische schouders en de daadkracht van de Puursenaren. Dit tot groot verdriet van onze burgemeester Koen van den Heuvel. Men deed dit, omdat het grootste gedeelte van de huidige aspergeoogst uit Limburg komt. Gelukkig kijkt de Boerenbond hierbij niet over de grens, want in 2023 was China veruit de grootste producent van asperges. In de internationale top tien komt België niet voor. En dat is dankzij het initiatief van een paar innovatieve Kalfortenaren wel eens anders geweest.
