We waren toe aan een korte vakantie en besloten en paar dagen naar Knokke-Heist te gaan, waar we in de Residentie De laurier verbleven. Even lekker uitwaaien aan het strand, wandelen in het Zwin waar we de ook de Doggerlandtentoonstelling bezochten, shoppen in Sluis en culinaire hoogtepuntjes in Heist. Het was er rustig. ’s Avonds viel de felverlichte haven van Zeebrugge op, evenals de vele voorbij tuffende lichtjes van schepen op zee. Een zee die, als een Atlantis van het Noorden, zijn fascinerende geheimen maar langzaam vrijgeeft.
Eens, zo’n 50.000 jaar geleden, was Krijn een jonge Neanderthaler. Hij leefde middenin de laatste IJstijd aan de oever van een brede rivier voor de kust van België en Nederland. Deze rivier voerde het water van de Thames, Schelde, Maas en Rijn naar de oceaan. De Noordzee was grotendeels opgedroogd. Het water was immers weer opgeslagen in gigantische ijskappen op het land, waardoor het klimaat ook weer was veranderd.
Aan de voet van die ijskap bevond zich een boomloze steppe. Daar heersten mammoeten, wolharige neushoorns, wisenten, wolven, beren, sabeltandtijgers, enz. Hier jaagden groepen Neanderthalers die vooral vlees aten. Krijn leefde in een tijd dat het steeds kouder werd. Ongeveer 20.000 jaar geleden bereikte deze IJstijd zijn maximale uitbreiding, Daarna volgde, door het opwarmende klimaat, een snelle afsmelting en een even snelle mondiale zeespiegelstijging, waardoor de Noordzee weer vol stroomde.
We weten veel over de Neanderthalers, maar niet over Krijn, de enige ‘Nederlandse’ Neanderthaler. Van hem werd slechts één schedelfragment gevonden. Het was door een schelpenzuiger opgezogen uit de bodem van het Middeldiep, circa 15 km voor de Zeeuwse kust. Het zand werd bij Yerseke aan land gespoten. Daar werd het fossiel gevonden door de Belgische amateurpaleontoloog Luc Anthonis en belandde in zijn rommelbak met niet gedetermineerd materiaal. Uit wetenschappelijk onderzoek bleek jaren later dat het een stuk van het voorhoofd van een Neanderthaler is.
We weten veel over de Neanderthalers, maar niet over Krijn, de enige ‘Nederlandse’ Neanderthaler
De beroemde Nederlandse paleokunstenaars Alfons en Adrie Kennis gaven Krijn weer een gezicht. De tweelingbroers zijn vooral bekend geworden door hun prachtige reconstructies van uitgestorven diersoorten, waaronder mensachtigen. Breed glimlachend kun je Krijn zijn buste bewonderen op de schitterende Doggerlandtentoonstelling in het Zwin Natuur Park. Helemaal gelukkig was de man echter niet. Hij had een niet kwaadaardige kanker boven zijn linker wenkbrauw. Krijn stierf toen hij zo’n 20 jaar was. Omdat de rest van zijn skelet ontbreekt is niet bekend hoe hij stierf. Wellicht bij de jacht op een malse mammoet biefstuk.
Doggerland
Wandelend aan het Noordzeestrand hebben de meeste mensen geen idee van de geheimen die onder het wateroppervlak in de zeebodem verborgen liggen. Voor ons is de zee vaak slechts een oppervlakte waarover je van A naar B kan varen. Vakanties aan de gebetonneerde Vlaamse kust zijn zeer in trek. In de zomer heb je bijna een fluitsignaal nodig om de zon aanbiddende badgasten te laten omdraaien. Ondanks de vele pogingen van de lokale overheden, laat men elke avond weer een sterk vervuild strand achter. Vervuiling is één van de belangrijkste kenmerken van de menselijke activiteiten met de drie onderling verbonden planetaire crisis, zoals onze klimaatnoodtoestand, als gevolg.
Onder de zeespiegel ligt een verdronken land: Doggerland. Een prehistorische wereld waar bijna één miljoen jaar lang mensen leefden. Een gebied dat gedurende het grootste deel van die tijd droog lag, omdat immense ijskappen grote delen van Noord-Amerika en Noord-Europa bedekten. Dat was de ijskoude wereld van mammoeten en Neanderthalers. Een wereld waar aan het einde van de laatste ijstijd, ook de eerste moderne mensen hun sporen en kunst achterlieten.
Onder de zeespiegel ligt een verdronken land: Doggerland, een prehistorische wereld waar bijna één miljoen jaar lang mensen leefden
Doggerland lag, evenals Vlaanderen en Nederland nu, op de rand van Europa. Na de laatste IJstijd was het weer een gebied waar klimaatverandering en snelle zeespiegelstijging hun tol eisten. Tussen 11.000 en 3.000 jaar geleden steeg de zeespiegel zo’n 38 meter. Hierdoor verdronk Doggerland. De mesolithische jager-verzamelaars hadden er een goed leven in een rijke, maar constant veranderende wereld. De genadeslag was de circa 20 meter hoge Storegga-megatsunami die circa 8200 jaar geleden in een Noorse fjord ontstond. De huidige Vlaamse en Nederlandse stranden markeren slechts een moment, waarop de zeespiegelstijging van de Noordzee en de bewoning op het land in een kunstmatig evenwicht zijn. Door onze klimaatcrisis zal dat snel veranderen. Bovendien toont Doggerland aan dat zeespiegelstijgingen geen grenzen kennen.
Het Zwin: ringers en vogelaars
Het Zwin is een van de bekendste en mooiste natuurgebieden van Vlaanderen. Het is een getijdenlandschap met slikken en schorren en daardoor een favoriete bestemming bij heel wat vogels. Slikken lopen tweemaal per dag onder water. Ze zijn nauwelijks begroeid. Schorren liggen iets hoger. Daar groeien zilte planten, zoals zeekraal. Jaarlijks verblijven er duizenden vogels om te broeden, te overwinteren of naar voedsel te zoeken. Hierdoor is het Zwin een van de belangrijkste vogelgebieden in België.
Eén van de leuke wandelingen in het Zwin Natuur Park is het zeer toegankelijke Huttenparcours. Tot onze grote verbazing liepen we, na het verlaten van het schitterende bezoekerscentrum, al snel tegen een replica aan van de pas uit een reuzen-ei gekomen auteur. Het werd Lin, mijn vrouw, even teveel … Eén exemplaar is immers al meer dan genoeg!
Genietend van de stilte en de prachtige natuur bereiken we het ringstation. We hebben geluk want een viertal ringers zijn de laatste vogels die ze in vangnetten hebben gevangen, aan het determineren en ringen. Het is een relaxte bezigheid van een goed op elkaar afgestemd team. Het Zwin Natuur Park is een belangrijk ringstation om de najaarstrek van kleine, insectenetende zangvogels te bestuderen. Vanaf de tweede helft van juli tot 11 november zijn hier elke morgen ringers aan het werk. De zangvogeltjes leggen per nacht 100 - 200 km af. Bij het krieken van de ochtend zoeken ze hier een geschikte plek om uit te rusten. En dan slaan de ringers toe. De vogels worden gemeten, gewogen, geringd en daarna snel terug vrijgelaten. Dit jaar was hun topjaar. Er zijn ruim 13.000 vogels geringd!
Het blijkt dat je niet zomaar ringer wordt; Je moet een serieuze opleiding van vier jaar volgen om dit werk te kunnen en mogen doen
We maakten een praatje met de ringers van die dag. Ze waren geconcentreerd en zeer systematisch aan het werk, maar maakten toch tijd voor ons. Met een piepklein vogeltje dat als één na laatste van die dag werd geringd, in zijn hand vertelt hij ons enthousiast over hun werk. Het blijkt dat je niet zomaar ringer wordt. Je moet een serieuze opleiding van vier jaar volgen om dit werk te kunnen en mogen doen. Vol trots laat hij ons zijn ‘kennisbijbel’ zien waarin alle soorten staan beschreven. De coördinatie van dit vogelringwerk gebeurt door het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen in Brussel, waar wetenschappers hun conclusies trekken en trends signaleren. Om dat te doen, kunnen ze niet zonder het werk van vele enthousiaste burgerwetenschappers.
We wandelen door naar een uitkijkpost waar 3 vogelkijkers staan opgesteld en waar een andere vrijwilliger, Marc Delatere, de scepter zwaait en deskundige uitleg geeft. Ik volg een gesprekje over de geologie van het Zwin, wat hij enthousiast en heel deskundig uitlegt. Lin tuurt door één van die kijkers en vraagt zich af welke ganzen ze toch ziet. En dat weet Marc!
Op mijn vraag wat zij nu vernemen van onze klimaatverandering volgt een boeiende en duidelijke uitleg. Hét voorbeeld is de zwartkop (Sylvia atricapilla). Dat is een (geringd) zangvogeltje dat even groot is als een koolmees, waarvan het mannetje een zwarte kruin heeft en het vrouwtje een roodbruine. Uit het ringonderzoek blijkt dat de Zuid-Duitse zwartkoppen nu vaak in Engeland overwinteren in plaats van Spanje of Noord-Afrika. Die Engelse voorkeur van deze zwartkoppen is een gevolg van onze klimaatopwarming.
Waar zijn we mee bezig?
Uitkijkend over de Belgische Noordzee is het verhaal van de overstroming ervan na de laatste IJstijd, die ook het begin van onze beschavingen markeert, verwarrend. Onze voorouders hadden te maken met een snelle opwarming en een zeespiegelstijging van circa één meter per eeuw, terwijl dat nu ca. 38 cm is. 11.700 jaar geleden bedroeg het CO2-gehalte in de atmosfeer ongeveer 270 - 280 ppm. Op onze nationale feestdag lag het CO2-gehalte op 426,07 ppm. Dat is het hoogste niveau in de afgelopen 800.000 jaar én sinds het ontstaan van de moderne mens. Die toename is grotendeels het gevolg van onze vervuilende activiteiten, waardoor het klimaat razendsnel verandert. Deze zomer bedroeg de Europese klimaatschade € 43 miljard. Ook stierven zo’n 16.500 mensen door onze klimaatcrisis. Dit is een wake-up call voor de dwarsliggende Vlaamse politici. Niets doen is allang geen optie meer!
Wil je dit blogbericht graag afdrukken of de foto's groter bekijken?
Klik hier om het PDF-bestand te openen.