Zoals de pandabeer het symbool is voor de bescherming van bedreigde diersoorten, is de ijsbeer dat voor onze klimaatopwarming. Hierdoor smelt het zeeijs onder zijn poten weg. Stel u voor: een ijsbeer op jacht op een eindeloze vlakte van zeeijs die smelt. Triester kan het toch niet?

Volgens het dure marketingbedrijf, waar ik vanwege hun vaak stompzinnige reclames een hekel aan heb, is dat vast een briljant idee. Zo kun je op een eenvoudige manier aan het brede publiek de klimaatopwarming uitleggen, nietwaar? Iedereen begrijpt dat ijsberen op het ijs leven. En als dat afsmelt zitten ze uiteraard in de problemen. Voilà, eenvoudiger kan het niet. De kassa rinkelt en wij zitten opgescheept met een ijsbeer als icoon. 

Iedereen begrijpt dat ijsberen op het ijs leven. En als dat afsmelt zitten ze uiteraard in de problemen

Spitsbergen
Op 1 mei 2009 werd de rust op de oude ijsbreker Origo verstoord door een aankondiging van de kapitein: “aan stuurboord kunt u een ijsbeer zien. We regelen bij aankomst busvervoer, zodat u het dier van dichtbij kunt bekijken”. Iedereen verliet de behaaglijke warmte van het schip en trotseerde de ijskoude kou voor een blik op de ijsbeer. Door mijn niet al te sterke telelens zag ik iets bewegen in de richting van het land. We leenden een verrekijker, maar het bewegende stipje bleef een stipje. Verkleumd keerde iedereen terug naar de warmte van het in de jaren 1930 stijl ingerichte kombuis, met zithoek, eettafel en bar, om verder te genieten van dit avontuur.

De Origo is een in 1955 gebouwde Zweedse loodsboot die nu natuurreizen uitvoert in de archipel van Spitsberen, dat de Noren Svalbard noemen. Spitsbergen is een paradijs voor natuurliefhebbers en fotografen. Het is een prachtige en unieke kennismaking met het poolgebied. Dat was dan ook de reden dat ik mijn vrouw had meegenomen op mijn laatste vergadering over het Antarctisch onderzoek, dat op mijn verzoek daar plaats vond. We bleven een paar dagen langer en maakten een daguitstap met de Origo door de fjord waaraan de hoofdstad Longyearbyen ligt. Dat was een onvergetelijke ervaring. Hierbij voer het ijsversterkte schip moeiteloos door het ijs en het pannenkoekijs met hier een daar een zeehond. Soms sneeuwde het. 

Spitsbergen is een plek waar de menselijke activiteiten weinig goeds hebben gebracht

Spitsbergen is een plek waar de menselijke activiteiten weinig goeds hebben gebracht. Na de ontdekking ervan door de Nederlander Willem Barentsz in 1596, kwamen al snel de Hollandse en Engelse walvis- en robbenjagers, die een waar bloedbad aanrichten. Veel later werd er door verschillende landen steenkool gewonnen. De restanten van die mijnen overheersen nog steeds Longyearbyen. Op schilderijen en litho’s zien we ontmoetingen met ijsberen, waarbij de mens soms het onderspit delfde. Dat kan nu ook nog gebeuren. Als je Longyearbyen, een dorp van een paar duizend inwoners, verlaat zie je een waarschuwingsbord met een ijsbeer erop. Het witte bordje eronder laat weten ‘Gjelder hele Svalbard’ (n.v.d.r.: Over heel Spitsbergen (pas op voor ijsberen)).

Mondiale vervuiling
Het Universitair Ziekenhuis Antwerpen heeft een grote parkeerplaats. Sinds een paar jaar slikt de slagboom jouw parkeerkaartje niet meer in. Het is de bedoeling dat je het meeneemt en thuis weggooit. Toch ligt de grond bezaaid met parkeerkaartjes. Het is onbegrijpelijk hoe lui en slordig wij zijn en hoe respectloos wij met onze leefomgeving omgaan. Dat doet geen hond! Wij wel.

Door de CO2-vervuiling van de atmosfeer warmt het Noordpoolgebied snel op. Op Spitsbergen is de temperatuur in 50 jaar maar liefst 4°C hoger geworden. Hierdoor is er minder zeeijs en vriest de Longyearbyen fjord steeds korter dicht. Dat heeft grote gevolgen voor de 300 ijsberen van Spitsbergen. Zouden ze uitsterven? Toch nog niet. Ze hebben hun jacht aangepast en jagen nu ook op rendieren. Of dat echt zal helpen is zeer de vraag.

Onze vervuiling kent vele gezichten. De door de chemische industrie ontwikkelde nieuwe verbindingen en producten laten een spoor van verwoesting achter. Plastiek en PFAS vinden we overal. We vergiftigen op een geïndustrialiseerde manier de planeet. Hierdoor legt de natuur, inclusief onszelf, op den duur het loodje.

De ijsbeer is door ons gedoemd tot uitsterven

Het is al tientallen jaren bekend dat het water in de Noordelijke IJszee vol zit met onze chemicaliën. De PFAS-groep kent 1000den verschillende verbindingen, die allemaal een eeuwig leven hebben. Maar dat hebben de wilde dieren niet. Wat de ijsbeer betreft nemen we niet alleen door onze klimaat-opwarming hun leefomgeving van hen af, maar we vergiftigen ze ook nog eens langzaam maar zeker.

IJsbeer verdwijnt van het toneel
In het Noordpoolgebied zijn verschillende populaties van ijsberen die allemaal anders reageren op onze klimaatopwarming. In Canada zijn er populaties die toenemen, terwijl anderen afnemen. Door de verandering van hun leefomgeving verandert hun hele leven. Dat heeft ook gevolgen voor de voortplanting, waarbij door onze chemische vervuiling de dieren ook nog eens minder vruchtbaar worden. De ijsbeer is door ons gedoemd tot uitsterven.

Tijdens de walvisjacht hebben wij deze mastodonten van de oceaan met brute kracht bijna uitgemoord. Wat de iconische ijsbeer betreft pakken we het nu verfijnder aan, waardoor de ijsbeer op den duur inderdaad door het ijs zakt … en wij met hem of haar.