De Sint op bezoek in Hemelrijck

In zijn boek ‘Hemelrijk’ vertelt Chris De Stoop het verhaal van het woonzorgcentrum Hemelrijck in Mol. Na een bezoek van de Sint in december 2020 breekt er corona uit. Hoewel er in die periode honderden uitbraken zijn in woonzorgcentra, wordt de Sint hier onmiddellijk als grote schuldige bestempeld. Een moment lang is hij wereldnieuws.

Guido, ergotherapeut en mantelzorger voor zijn moeder, had al dikwijls voor Sinterklaas gespeeld. Die dag in Hemelrijck voelde hij zich prima. Hij droeg een mondmasker over zijn baard, hield de nodige afstand en bezocht de bewoners niet in hun kamer. Een dag later werd hij ziek. Ook hier deed hij alles wat hij kon: hij liet zich testen en meldde de positieve uitslag meteen aan het woonzorgcentrum. Enkele dagen later worden daar de eerste mensen ziek. Het bericht dat hij een superverspreider zou zijn, moest hij in de krant lezen. Het nieuws kwam als een mokerslag.

Ik vind het onbegrijpelijk dat er tijdens corona geen prioriteit ging naar de woonzorgcentra

Waarom besloot je het verhaal van Guido te vertellen?
Chris De Stoop: “Talloze rusthuizen hebben een grote corona-uitbraak meegemaakt, massa’s ouderen stierven, en dat gebeurde in heel Europa zo. Iemand moest toch optekenen hoe het is om zo’n uitbraak over je heen te krijgen, om er wekenlang mee te kampen op leven en dood, en om er tientallen doden later weer uit te komen. Het verhaal van Guido, dat door overheden en experts als een casestudy werd gezien én onderzocht, bood voldoende stof om die problematiek aan op te hangen.”

Dankzij ‘Hemelrijk’ kennen we nu Guido’s kant van het verhaal. Waarom vond men het nodig om een schuldige aan te duiden in Hemelrijck, terwijl er in verschillende woonzorgcentra uitbraken waren?
Chris De Stoop: “Dat was ethisch niet verantwoord, zeggen de experts die de zaak onderzochten. Er waren die dagen ook andere infecties in het rusthuis. En de snelle dynamiek van de uitbraak lag vooral aan de slechte ventilatie. Het is een blame game dat wij allemaal – en zeker de media – zo graag spelen: iemand moet verantwoordelijk zijn. Maar corona is een ziekte, een ziekte overkomt je, daar is geen schuldige voor, tenzij misschien die vleermuis in China. In het verhaal van de Sint kwam alles echter samen om voluit achter zondebokken aan te gaan. En dat gebeurde dan ook meteen. Voor de medewerkers van Hemelrijck was die heksenjacht in de media, en zeker de sociale media, een traumatische ervaring.” Kan je je voorstellen hoe het is om doodzieke mensen te verzorgen terwijl er vooraan op de stoep en achteraan in de tuin voortdurend reporters staan toe te kijken of met grote camera’s door de ramen filmen?”

Heb je nog contact met Guido? Hoe gaat het vandaag met hem?
Chris De Stoop: “Ja, ik zie hem regelmatig. Hij zat op de rand van een diepe depressie toen ik met hem begon te spreken, net na de uitbraak, maar hij is geleidelijk uit de put gekropen. Bewijs van zijn veerkracht is dat hij een jaar na de crisis toch weer Sinterklaas gespeeld heeft in Hemelrijck, zij het nu virtueel, in een aandoenlijk filmpje.”

De manier waarop ouderen behandeld zijn tijdens corona, toont dat ze maatschappelijk niet meer meetellen

Het boek is heel ingetogen geschreven, maar je leest ook een aanklacht, tegen het beleid en de weinige aandacht die woonzorgcentra tijdens corona kregen. Was dat de bedoeling?
Chris De Stoop: “Ik was zelf jarenlang mantelzorger voor mijn moeder en kende de wereld van de rusthuizen van binnenuit. In maart 2020 voelde ik meteen die verontwaardiging omdat de woonzorgcentra in de steek werden gelaten en men de bewoners letterlijk en figuurlijk liet stikken. De absolute prioriteit ging naar de ziekenhuizen en naar het ten allen koste vrijwaren van de beddencapaciteit voor anderen. Onbegrijpelijk was dat er geen prioriteit ging naar de woonzorgcentra. Men wist al vroeg dat daar de eerste risicogroep woonde. De enige noodingreep, een vreselijk paardenmiddel, was de eenzame opsluiting. Soms maandenlange kamerisolatie. Veel ouderen zijn zo een vroegtijdige dood gestorven, die te vermijden was. Bovendien, en dat noemt bijna iedereen nog het allerergste, meestal een ellendige dood, moederziel alleen, soms zonder palliatieve zorg. Ongeveer 15 000 bewoners van woonzorgcentra zijn aan corona overleden, zowat de helft van het totale aantal coronadoden. Het is de zwartste bladzijde uit de hele coronageschiedenis tot nu toe, een falen dat we nooit mogen vergeten. En toch lijkt het nu al vergeten en wordt het onder de mat geveegd.”

In het boek vertel je naast het verhaal van Guido, ook het verhaal van je mama, die net voor de coronaperiode overleed in een woonzorgcentrum. Waarom vond je het belangrijk ook dat verhaal op te nemen?
Chris De Stoop: “Het was belangrijk om te beschrijven hoe het is om in normale tijden in een rusthuis te wonen en er op een natuurlijke manier te sterven. Dit om het contrast te tonen met de verschrikkingen die daar tijdens corona zijn gebeurd. Toen de rusthuizen gevangenissen werden en mensen moederziel alleen moesten doodgaan. Daarom kampen duizenden nabestaanden nog altijd met onverwerkte rouw. Zowat alle partijen houden er schuldgevoelens aan over. Een officieel herdenkingsmoment zou hen enigszins kunnen steunen, maar zelfs dat is hier niet mogelijk.”

Je was jarenlang mantelzorger voor je mama. Hoe heb je die periode beleefd? Heeft het mantelzorgen je veranderd als persoon?
Chris De Stoop: “Zeker. Het was een zeer intense periode in mijn leven, met veel moeilijke én mooie momenten, hard en hartverscheurend, teder en intiem. Niets brengt je zo dicht bij je moeder als mantelzorg. Ik heb haar, als ex-reporter, zo nog jarenlang kunnen ‘interviewen’ – iedereen zou z’n oude moeder of vader moeten ‘interviewen’ voor het te laat is – maar het gaf me ook de gelegenheid om geleidelijk afscheid te nemen.”

Zou je het een aanrader noemen om, indien dat mogelijk is, mantelzorger te zijn voor één van je ouders?
Chris De Stoop: “Wie dat aan kan moet dat zeker doen. Het geeft je de kans om van betekenis te zijn, om je weer verbonden te voelen met je familie en je roots, en om er later een goed gevoel aan over te houden.”

Heeft het neerschrijven van dit verhaal je geholpen bij het verwerken van het verlies van je mama?
Chris De Stoop: “Iedereen verwerkt dat verlies op zijn eigen manier – en een schrijver dus al schrijvend – maar door de mantelzorg was ik er ook goed op voorbereid. Sommige mantelzorgers hebben daarna wel het gevoel in een zwart gat te vallen.”

Er is nood aan een soort geriatrische revolutie, op alle gebied

Je zegt dat je hoopt dat de lezer van het boek zal nadenken over hoe we vandaag met ouderen omgaan. Tot welke inzichten hoop je dat de lezer komt?
Chris De Stoop: “Ik heb tientallen getuigenissen ontvangen over de onmenselijke situatie van ouderen tijdens corona. Ook Amnesty International noemt het een schending van de mensenrechten dat rusthuisbewoners alle bewegingsvrijheid verloren én veel minder toegang tot ziekenhuiszorg kregen dan anderen. Het toont dat ouderen maatschappelijk niet meer meetellen. We hebben de meesten verbannen naar de rand van de samenleving, in grote blokken, steriele gangen, uniforme kamers, ontdaan van eigenheid of identiteit, soms zelfs in gesloten afdelingen. Ze moeten terug naar de buurten (met een normale mix van leeftijden), terug meer aan bod komen in de media (en niet alleen als zielige oudjes), terug meer stem krijgen in de politiek ... Een soort geriatrische revolutie, op alle gebied.”

Ter afsluiting, je boeken zijn waargebeurde verhalen over eenvoudige mensen, dikwijls verweven met je eigen geschiedenis. Hoe kies je je onderwerpen?
Chris De Stoop: “Het moet een exemplarisch verhaal zijn, dat een structurele problematiek neerzet of een tijdsgeest weergeeft. En het moet om mensen van vlees en bloed draaien, die dat onderwerp een stem en een gezicht geven. Het mooiste is het als dat verhaal spontaan op je weg komt en dan in je achterhoofd begint te kiemen en te rijpen. Een verhaal dat vraagt om geschreven te worden, dat op zoek is naar een auteur. En dan mag jij dat zijn. Prachtig.”

Heb je al een idee voor een volgend boek?
Chris De Stoop: “Er zit altijd wel iets te broeien, maar in non-fictie ben je ook van externe factoren afhankelijk: mensen moeten toestemmingen geven en deuren moeten opengaan. En dat lukt niet altijd. Maar mijn boeken zijn meestal heftige verhalen, en dus heb ik ook wel een overgangsperiode nodig, om af te kicken van het ene en om mij op te laden voor het volgende.”

We zijn alvast heel benieuwd.

Praktische info
‘Hemelrijck’ door Chris De Stoop werd uitgegeven door De Bezige Bij. Het boek telt 191 pagina’s en is te koop in de boekhandel of via www.debezigebij.nl voor € 21,99.
Meer informatie over de boeken van Chris De Stoop vind je op www.chrisdestoop.be.

Dit is een artikel uit S-Plus Mag oktober-november-december 2022. Lees hier nog meer artikels.