Moeten we bang zijn om oud te worden?

Wat is jouw beeld van een doorsnee 85-jarige? Denk je dan aan een tenger persoon die voorover gebogen staat of zelfs in een rolstoel zit? Met een dekentje over de schoot? Iemand die hulp nodig heeft om zich aan te kleden of te eten? Dan ben je niet alleen. We hebben een soort van clichébeeld van ouderen en we behandelen hen ook zo. Vaak zonder inbreng van de oudere zelf.

Tot die vaststelling kwam ook Ann Peuteman in haar boek ‘Grijsgedraaid’ (2019). Ze schrijft over de ervaringen van verschillende 80-plussers en toont ook dat het anders kan.

Keerpunt

De mensen die hen betuttelen zijn meestal de mensen die ze het liefste zien en die willen ze niet kwetsen

“Het idee om ‘Grijsgedraaid’ te schrijven, kwam na een interview met een oude schooldirectrice. Ze vertelde hoe ze jarenlang respect en autoriteit had opgebouwd. Ook na haar pensioen bleven mensen haar om raad vragen. Rond haar 80ste keerde dat plots, toen ze afhankelijker werd en er fragieler begon uit te zien”, vertelt Ann Peuteman.

Ook andere mensen met wie Ann sprak, ervaarden een soort keerpunt toen ze ouder werden. “Theatermaakster Eva Bal vertelde me dat ze niet schrikt van haar spiegelbeeld, maar wel van hoe andere mensen haar zien. Dat is me uit de getuigenissen het meest bijgebleven, omdat we daar volgens mij iets aan kunnen doen.” Met haar boek wil Ann ons doen nadenken over hoe we naar 80-plussers kijken. “Het is alsof we ze als 1 blok zien, met allemaal dezelfde smaak en dezelfde dingen die hen gelukkig maken. We leggen ze zaken op ‘voor hun eigen bestwil’, want we zien ze het liefst rustig en lekker veilig.”

Het is niet genoeg

“Door de vooruitgang van de wetenschap leven we alsmaar langer, maar we hebben niet nagedacht over wat we moeten doen met die extra jaren. Hoe zorgen we ervoor dat we, ondanks fysieke en soms mentale beperkingen, echt van die tijd kunnen genieten?”, vraagt Ann zich af. “Ik heb het niet over fysieke zorg of voeding, dat is bij de meeste 80-plussers in orde. Ex-minister Paula D’Hondt vertelde: ‘Ik ken niemand van mijn leeftijd die niet goed verzorgd wordt. Gewassen, gevoed, gekapt en gekleed.’ Maar dat is niet genoeg, dat zou het voor mij ook niet zijn. We focussen heel erg op efficiëntie, zowel financieel als qua timing. Maar daardoor maken we het 80-plussers heel moeilijk om nog zin te hebben in het leven, in de dubbele betekenis van dat woord. We zeggen: doe jij nu maar rustig, je hoeft het je allemaal niet meer aan te trekken.”

Vrijheid en beslissingsrecht verliezen

Het is niet eenvoudig om aan te geven waar de grens ligt tussen verzorgen en betuttelen

“De mensen met wie ik sprak, vertelden me dat ze nog altijd dezelfde persoon zijn. Maar dat het moeilijker is om zichzelf te blijven, omdat ze hun vrijheid en beslissingsrecht verliezen. Ze mogen bijvoorbeeld niet meer eten of zich wassen hoe en wanneer ze dat vroeger deden. Ze mogen niet meer met de auto rijden of hun eigen geld beheren, en nieuwe relaties zijn al helemaal taboe.”

“Veel mensen die ik in de loop der jaren sprak kunnen haarscherp analyseren waar het probleem ligt, maar ze kaarten het niet aan. Ze willen hun geliefden niet tot last zijn. Want ‘wat als ze niet meer komen?’ De mensen die hen betuttelen, die hun zaken opleggen ‘voor hun eigen bestwil’, zijn meestal de mensen die ze het liefste zien. En die willen ze niet kwetsen.”

Meerderjarige kinderen

“Het is niet eenvoudig om aan te geven waar de grens ligt tussen verzorgen en betuttelen. We moeten ons afvragen wat ouderen zelf willen, want vaak walsen we over hen heen – met goede bedoelingen. Ik vind het bijvoorbeeld heel verontrustend dat het gros van de 80-plussers zegt dat er het afgelopen halfjaar niet meer naar hun mening is gevraagd.”

“Je kan het vergelijken zoals met meerderjarige kinderen. We kunnen uitleggen waarom wij denken dat een bepaalde keuze beter is, maar als de ander dat niet wil, moeten we ons daar ook bij kunnen neerleggen. Kinderen kunnen we fouten laten maken, maar bij ouderen moeten we dat nog leren. 80-plussers zijn geen pubers, je hoeft ze niet op te voeden of te beschermen tegen zichzelf. Ze hebben het recht om foute beslissingen te maken, net zoals wij.”

Plaats jezelf in de positie van een 80-plusser

Hoe kunnen verzorgers en mantelzorgers erover waken dat ze op dezelfde golflengte zitten als de mensen die ze verzorgen? “Ik stel me altijd de vraag of ik ook zo zou omgaan met een leeftijdsgenoot. Zou ik zo praten? Zou ik dit regelen en doen zonder overleg? Verder geef ik volgende raad: plaats jezelf in de positie van een 80-plusser. Stel: je wordt elke dag gewassen, je krijgt je boterhammen, er komt elke dag een verpleger. Is dat genoeg? Zou je daar gelukkig van worden?”

Hoop voor de toekomst

“Wat me hoopvol stemt, zijn de reacties. Die komen zowel van oudere mensen als van mensen die zijn beginnen nadenken over hoe het beter kan. Ik merk dat onze samenleving er wel iets aan wil doen, zeker omdat we zelf later in die positie zullen zitten.”

Dit artikel werd ontwikkel door Solidaris, als onderdeel van de ‘ik blijf mezelf’ campagne.